•    Саха сириттэн 1941-1942 сс. уонна 1943 сыл сайыныгар 50658 киһи ыҥырыллан сэриилэһэр аармыйаҕа тиийбиттэрин туһунан архыыпка баар. Кэлин сэрии бүтүөр диэри төһө киһи ыҥырыллыбыта биллибэт. Оччотугар 60 тыһыынчаттан тахса киһи барбыт диэн түмүккэ кэлиэхпитин сөп.

 

•    1940-1943 сут сылга тыа сиригэр барыта 44918 киһи өлбүт. Ол иһигэр хоргуйан уонна онтон тэптэрэн, араас ыарыыга ылларан 22,8 тыһыынча киһи суох буолбут.

 

•   Барбыт дьонтон барытыттан 40 тыһыынча киһи аармыйаттан эргиллибэтэҕин туһунан суруллар. И.А.Аргунов ол иһиттэн саха норуотун быһаччы сүтүгэ 20 тыһыынча кэриҥэ буолуо диэн суруйбута. Ону дьиҥнээҕинэн лаппа аҕыйах буолуо дииллэр.

 

•   Сэриигэ барбыттартан бааһыран, инбэлиит буолан уонна сулууспаттан босхолонон 17,3 тыһыынча киһи кэлбит.

 

•      Улахан хаан тохтуулаах Аҕа дойду Улуу сэриитигэр  саха суруйааччыларыттан саа-саадах тутан кыайыыны уһансыбыттар. Алдьархайдаах сэрии бастакы күннэриттэн Саха сирин суруйааччылара фроннарга тиийбиттэрэ, илбистээх тылынан-өһүнэн норуоту ытык сэриигэ өрө күүрдүбүттэрэ, сэрии кыһалҕатын суох оҥорорго, фронт уонна тыыл тулхадыйбат биир сомоҕолорун хааччыйыыга сүҥкэн улахан өҥөлөөхтөрө. Эллэй эппитинии, "уокка кыттан –уот, этиҥҥэ эбиллэн – этиҥ, хотойдорго холбоһон – хотой буолтара". Кинилэр бары кэриэтэ тэргэн тыаһыыр кэмигэр муза хам барар диэн өйдөбүлү утарар курдук, бүрүөлэрин ыстыыкка тэҥнээбиттэрэ, бар дьоннорун талабырдьыттары утары охсуһууга хоһоон, ырыа кынаттаах тылларынан ыҥырбыттара. Ол туһунан буойун-поэт И.И.Эртюков бэйэтин ахтыытыгар маннык суруйбута: “Фроҥҥа да сылдьан, тоҕоостоох түгэн түбэстэр эрэ, хоһооннору суруйарым. Фроҥҥа тоҕоостоох түгэн диэн тугуй? Ити сынньаныы, сылаас хоско кырааскалаах остуолга дьоһуннанан олоруу буолбатах. Кыргыһыылар быыстарыгар айаҥҥа биир эмэ күн тохтуу түһүү, өстөөх буомбалаабат, ытыалаабат кэмигэр окуопаҕа, землянкаҕа кылгас кэмҥэ олоруу. Кумааҕыгын ууран суруйар остуолуҥ – тобугуҥ, кааскаҥ, планшетын, суумкаҥ.''

 

•    Сэрии бастакы күннэриттэн уоттаах- төлөннөөх хоһоонноро  өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар утуу-субуу тахсыталаан барбыттара. Ол курдук аҥардас “Кыым” хаһыакка 1943 с. 60 хоһоон, 58 кэпсээн уонна 140 байыаннай-патриотическай ис хоһоонноох уочаркалар бэчээттэммиттэрэ. Сэрии кэмигэр уопсайа 80-тан тахса кинигэ тахсыбыта.

 

Буойун суруйааччылар:

Иннокентий Иванович Артамонов

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

(1925 - 2010)

   Поэт, тылбаасчыт, Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ, РСФСР уонна ССРС бэчээтин туйгуна, 1964 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ, 1949 сылтан ССКП чилиэнэ, 1928 с. Уус-Алдан II Өлтөҕөгэр төрөөбүтэ. 
  1944 сыл бэс ыйын 5 күнүгэр фроҥҥа тылланан барар. 1945 с. Дьоппуон импиэрийэтин утары сэриигэ 94-с стрелковай дивизия 64-с полкатыгар снайперынан сылдьыбыта. Хас да бойобуой медалларынан наҕараадаламмыта.

​

Алексей Спиридонович Бродников

​

​

​

​

​

​

​

​

​

 

(1917 - 1998)

  Поэт-лирик, учуутал, суруйааччы, 1917 с. Чурапчы Төлөйүгэр төрөөбүтэ. 1942 сыллаахха Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Свердлов куоракка байыаннай бэлэмнэниигэ снайпер үөрэҕин курсун барбыта. 1942-1945 сс. 20-с нүөмэрдээх туспа хайыһар биригээдэтин 188-с стрелковай дивизиятын састаабыгар Старай Руссаҕа, Смоленскайга, Холмҥа  снайпер быһыытынан хорсуннук сэриилэспитэ. Албан аат III степеннээх орденынан, медалларынан наҕараадаламмыта.

​

Архип Георгиевич Кудрин – Абаҕыыныскай

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

(1907 - 1960)

  Поэт-тылбаасчыт, 1938 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ, 1904 с. Өлүөхүмэ Абаҕатыгар төрөөбүтэ. 1941-1945 сс. сулууспалаабыта. Дьоппуон импиэрийэтин үлтүрүтүүгэ кыттыбыта.  "1945 сыллаахха сайын от ыйыгар сулууспалыыр полкабытын кыраныыссаны кэрийтэрэ ый устата ыыппыттара, онно мин ыран, ыалдьан полевой госпитальга киирэн хаалбытым", - диэн ахтара.

Серафим Романович Кулачиков – Эллэй

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

  (1904 - 1976) 

​

    Саха Республикатын народнай поэта, тылбаасчыт, публицист 1904 с. Таатта оройуонун Аллараа Амматыгар төрөөбүтэ. 1942 сыллаахха бэс ыйыгар сэриигэ ыҥырыллыбыта.Аналлаах байыаннай үөрэҕи ааһан, старшай сержант буолбута. 22-с армия састаабыгар киирэр туспа минометнай полк минометнай отделениетын наводчигынан Калининскай фроҥҥа сэриилэспитэ. Старай Руссаны босхолооһуҥҥа снаряд дэлби ыстаныытыттан улаханнык эмсэҕэлээбитэ уонна 2-с группалаах инбэлиит буолан,  1944 с. дойдутугар төннөн  кэлбитэ.

​

Гаврил Григорьевич Вешников – Баал Хабырыыс

​

​

​

​

​

​

​

​

​

(1918 - 1969)

 

    1918 с. Уус-Алдаҥҥа төрөөбүтэ. Аҕа дойдуну өстөөхтөн хорсуннук көмүскээбит буойун суруйааччы.

​

 Гаврил Иванович Макаров - Дьуон Дьаҥылы

​

​

​

​

​

​

​

​

​

(1914 - 1956)

​

  Поэт, тылбаасчыт, 1945 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ 1914 с. Чурапчы Болтоҥотугар төрөөбүтэ. 

  94-с дивизия 152-с стрелковай полкатыгар 8-с ротатыгар сулууспалаабыта. 1943 с. Дьоппуон импиэрийэтин  утары сэриигэ  кыттыбыта. 1-кы нүөмэрдээх пулеметчик быһыытынан кыттан атаакаҕа киирэн истэхтэринэ, ыксатыгар снаряд эстэн, оскуолката сүгэн иһэр вещь-мешогар Заяри станцияҕа атыыласпыт А.С.Пушкин "Талыллыбыт айымньыларын" халыҥ таастаах кинигэтин курдары ааһан, байыас көхсүн тобулу көтөн, түөһүн үөһэ өттүнэн тахсар. Дьолго, тыын тымырдарын таарыйбат. Өйүн сүтэрбит буойун ити охтубут сиригэр икки күн устата хаанынан уста сыппыт. Кыргыһыы үһүс күнүгэр санитардар булан өрүһүйэллэр. Өр кэмҥэ госпитальга сытан эмтэнэн баран, 1946 сыллаахха дойдутугар эргиллибитэ.

​

Софрон Петрович Данилов

​

​

​

​

​

​

​

​

​

   (1922 - 1993)  

​

  Поэт, прозаик, литературнай критик, публицист, тылбаасчыт, драматург, Саха Республикатын народнай суруйааччыта, общественнай деятель, РФ культуратын үтүөлээх үлэһитэ, РСФСР М.Горькай аатынан уонна Саха Республикатын П.А.Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэлэрин, ССРС Суруйааччыларын союһун уонна ССРС Государствоҕа куттал суох буолуутун комитетын, Саха сирин комсомолун бириэмийэлэрин лауреаттара, 1994 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ, Россия суруйааччыта 1922 с. Горнай улууһугар төрөөбүтэ. 
   1941 сыллаахха от ыйыгар армияҕа ыҥырыллыбыта. Бийск куоракка полковой оскуола курсаана буолар. Онтон Новосибирскай куоракка строительнай батальон састаабыгар киирэн, байыаннай собуот тутуутугар үлэлиир. Доруобуйатын туруга мөлтөөн 1942 сыллаахха байыаннай сулууспаттан тохтуур уонна дойдутугар кэлээт Токо оскуолатыгар учууталлы барар. 1943 сыллаахха иккистээн Кыһыл аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллар бэбиэскэни тутар. Бу сырыыга эмиэ доруобуйатын туругунан босхолонор. 

​

Семен Осипович Никифоров

​

​

​

​

​

​

​

​

​

  (1923 - 1980) 

​

   Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ, 1965 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ, биллиилээх прозаик 1923 с. Мэҥэ-Хаҥалас  II Тыыллыматыгар төрөөбүтэ. 1942 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллыбыт. Сэрии бүтүөр диэри фронт инникки кирбиитигэр сэриилэспитэ,  Старшай сержант буолан фроҥҥа 48-с гвардейскай Ленин орденнаах танковай биригээдэҕэ "Т-34" танкаҕа орудие командира этэ. Берлини ылсыбыта. Албан аат III степеннээх орденынан, бойобуой медалларынан наҕараадаламмыта.

​

Исай Прокопьевич Никифоров

​

​

​

​

​

​

​

 

   

     (1915 - 1976)

​

   Прозаик, драматург 1915 с. Орджоникидзе оройуонугар төрөөбүтэ. 1943-1945 сэриилэспитэ. Сэриигэ көрдөрбүт бойобуой үтүөлэрин иһин Кыһыл Сулус уордьанынан, бойобуой медалларынан наҕараадалламмыта.

​

Степан Афанасьевич Саввин – Күн Дьирибинэ

​

​

​

​

​

​

​

​

​

     (1903 - 1970)

​

     Поэт, тылбаасчы, сатирик, үгэһит, Гражданскай уонна Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа 1903 с. Чурапчы Болтоҥотугар төрөөбүтэ. 
  1942-1945 сс. фронт  инники кирбиитигэр сэриилэспитэ. 1942 сыллаахха атырдьах ыйыгар Сталинградскай фроҥҥа тиийэн десантнай ротаҕа автоматчигынан сылдьыбыта. Сталинграды көмүскэспитэ. Атаҕар бааһыран улаханнык дөйбүтэ. Госпитальга эмтэнээт, бойобуой доҕотторун кэккэлэригэр төннүбүтэ. Украина сиринэн Донбасска диэри сэриилэспитэ, Майнштейн танковай корпуһун кытары күөн көрсүһүүгэ кыттан, уопсайа 12010 хонук устата уот холорук ортотугар сылдьан тыыннаах орпута. Ленин, Албан аат III степеннээх уонна *Бочуот Знага* орденнарынан, элбэх медалларынан наєараадаламмыта.

 

Никифор Кирикович Седалищев – 

Дьүөгэ Ааныстыырап

​

​

​

​

​

​

​

​

​

     (1913 - 1944)

​

    1939 сылтан ССРС Суруйааччыларын чилиэнэ, биллиилээх прозаик 1913 с. Үөһээ Бүлүү Кэнтигэр төрөөбүтэ. 
   1941 с. Армияҕа ыҥырыллыбыта. Младшай комсостав үөрэҕин бүтэрээт, Ленинград, Калинин куораттар аттыларынааҕы кыргыһыыларга кыттыбыта. Үс төгүл бааһырбыта. 1944 с. олунньутуттан сурах-садьык кэлбэт буолбута, сураҕа суох сүппүттэр кэккэлэригэр киирбитэ.

​

Макар Иванович Кузьмин – Макар Хара

​

​

​

​

​

​

​

​

​

     (1915 - 1981)

       Поэт, тылбаасчыт 1915 с. Таатта Уолбатыгар төрөөбүтэ. 
  1941 сыллаахха атырдьах ыйыгар армияҕа ыҥырыллыбыта. Ленинскэй I Прибалтийскай уонна I Белорусскай фроҥҥа хорсуннук сэриилэспитэ. Кыһыл  Сулус орденынан, бойобуой медалларынан наҕараадаламмыта. Лейтенант званиелаах 1945 сыллаахха ахсынньыга дойдутугар кэлбитэ.

​

Тимофей Егорович Сметанин

​

​

​

​

​

​

​

​

​

     (1919 - 1947) 

​

     Поэт, прозаик, драматург, публицист, 1946 сылтан ССРС суруйааччыларын чилиэнэ 1919 с. Кэбээйи Тыайатыгар төрөөбүтэ. 
   Армияҕа 1942 сыллаахха ыҥырыллан, 284 минометнай полкаҕа сулууспалаабыта. 1942-1944 сс. Хотугулуу-арҕааҥҥы фроҥҥа сэриилэспитэ. «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Хорсунун иһин»  бойобуой медалларынан наҕараадаламмыта. 1944 с. ыараханнык бааһыран төннүбүтэ.

​

Николай Дмитриевич Слепцов – Туобулаахап

​

​

​

​

​

​

​

​

    (1912 - 1964)

​

    Биллиилээх драматург, театр режиссера, 1938 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ, 1943 сылтан ССКП чилиэнэ 1912 с. Чурапчы Бахсытыгар төрөөбүтэ. 
  Саха музыкальнай драматическай театрыгар артыыстыы сылдьан 1941 сыллаахха армияҕа ыҥырыллыбыта. Сэрии маҥнайгы сылларыттан Берлиҥҥэ тиийэ сэриилэспитэ. Кыһыл Сулус орденынан уонна бойобуой медалларынан наҕараадаламмыта.

 

Василий Сергеевич Соловьев  – Болот Боотур

​

​

​

​

​

​

​

​

​

     (1913 - 1993)

​

  Поэт, прозаик, Саха Республикатын народнай суруйааччыта, Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Республикатын П.А.Ойуунускай аатынан государственнай бириэмийэтин лауреата, 1966 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ Россия суруйааччыта 1915 с. Чурапчы Хатылытыгар төрөөбүтэ. 
   1942-1945 Калинскай, Псковскай уобаластары босхолоспута. Литваны, Белоруссияны, Польшаны босхолооһун кыырыктаах кыргыһыыларын ортотунан ааспыта. Артиллерист быһыытынан хорсуннук сэриилэспитэ. Албан аат, Аҕа дойду сэриитин II степеннээх уордьаннарынан уонна мэтээллэринэн наҕараадалламмыта.

​

Степан Иванович Тимофеев

​

​

​

​

​

​

​

​

 

    (1964)

​

     Поэт, тылбаасыт, 1964 сылтан ССРС, билиҥҥинэн Россия Суруйааччыларын союһун чилиэнэ, Саха Республикатын үтүөлээх үлэһитэ 1921 с. Мэҥэ-Хаҥалас Мооругар төрөөбүтэ. 
   1940 сыллаахха Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Сэрии саҕаланыаєыттан Кыайыы күнэ буолуор диэри сэриилэспитэ. Ленинград геройдуу оборонатын кыттыылааҕа. «Ленинград оборонатын иһин», «Германияны кыайыы иһин» бойобуой медалларынан наҕараадаламмыта.

​

Петр Николаевич Тобуруокап

​

​

​

​

​

​

​

​

​

     (1917 - 2001)

​

   1957 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун, кэлин Саха Республикатын Суруйааччыларын союһун чилиэнэ, Саха Республикатын народнай поэта 1917 с. Үөһээ Бүлүү Ороһотугар төрөөбүтэ.  
  1942-1943 сс. сэриилэспитэ. Сталинград фронугар 298-с дивизия стрелковай полкатыгар бүлүмүөччүттээбитэ. Хабыр хапсыһыыларга биирдэстэригэр ыараханнык бааһырбыта. Госпитальга эмтэнэн, 1943 сыллаахха от ыйыгар доруобуйатын туругунан, армияттан босхоломмута. “Бочуот знага” орденынан уонна “1941-45 сс. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ үлэҕэ килбиэнин иһин”, “Германияны кыайыы иһин” бойобуой медалларынан наҕараадаламмыта. 

​

Юрий Иванович Шамшурин

​

​

​

​

​

​

​

​

​

     (1921 - 1973)

​

   Прозаик, тылбаасчыт, 1954 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ 1921 с. Черемхово куоракка төрөөбүтэ.    Волховскай  фроҥҥа разведчигынан сэриилэспитэ. “Бочуот знага” орденынан уонна хас да медалларынан наҕараадаламмыта.

​

Сергей Дмитриевич Шевков

​

​

​

​

​

​

​

​

      (1931 - 2005)

    1931 с. Алдаҥҥа төрөөбүтэ. Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр сулууспалаабыта. Биллэр тылбаасчыт, АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ.

 

Иннокентий Иннокентьевич Эртюков.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

      (1916 - 1991)

 

    Поэт, тылбаасчыт, журналист, очеркист, Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ, 1950 сылтан ССРС уонна Россия Суруйааччыларын союһун чилиэнэ 1916 с. Таатта улууһун Тыараһа сиригэр  төрөөбүтэ.
  Эдэркээн учуутал 1942 сыллаахха ыҥырыллыбыта уонна сэрии бүтүөр диэри фроннарга сылдьыбыта. Байыаннай бэлэмнэниини Челябинскай уобаласка Киевскэй артиллерийскай полк 3-с үөрээр дивизионугар барбыта. Онно младшай командирдар оскуолаларын бүтэрбитэ. 216-с гвардейскай пушечнай артиллерийскай полк састаабыгар киирэн, старшай радист-телеграфист быһыытынан I, II, III, IV Украинскай, Воронежскай, Карельскай фроҥҥа сэриилэспитэ.Румынияны, Болгарияны, Венгрияны уонна Австрияны босхолоспута. 

​

Николай Иванович Степанов - Ноорой

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

      (1897-1975)

​

   Норуот ырыаһыта, олоҥхоһут Кыһыл Армияҕа 44 саастааҕар 1942 сылга ыҥырыллан сэриигэ барбыта. Дьокуускайтан Өлүөнэ өрүһү өксөйөн Киров борохуотунан ый кэриҥэ устубуттара. Молотов куораттан Уралга, Свердловскайга илдьэллэр, онно Николай Иванович биир ый сэрии сэбин үөрэтэр, чуолаан илии пулеметчигын идэтин баһылыыр. Пулеметынан бэргэнник ытарга, таба туһанарга ситиһиилээхтик үөрэммитэ.
    1942 сыл сэтинньи ыйтан өстөөхтөрү кытта харысхала суох хорсуннук сэриилэспитэ. Онно биир кыргыһыыга өстөөх буулдьата уҥа өттүнэн көхсүн хараҕынан дьөлө көтөн тахсан ыараханнык бааһырбыта. Хас да ый эмтэнэн, инбэлииккэ таһаарыллан, 1943 сыл сайыныгар дойдутугар эргиллэн кэлбитэ.

 

Георгий Саввич Сыромятников

​

​

​

​

​

​

​

​

​

       (1926 - 1991)

 

 Литературовед, критик, тылбаасчыт, филолгическай наука кандидата, 1976 сылтан ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ, суруйааччы Анастасия Саввична бииргэ төрөөбүт быраата. 
  Фроҥҥа хайдах быһыыга-майгыга сылдьыбытын төрүт кэпсээбэтэ үһү. Ол кистэлэҥэ - кини шифровальщик быһыытынан үлэлээбитэ уонна ити туһунан 15 сыл устата иһитиннэриэ суохтааҕа эбит. Урал диэки Куйбышевтааҕы военнай уокурукка кини курдук үчүгэй суруксут, нууччалыы эҥкилэ суох билэр дьон наадалара. Инньэ гынан, кини бу олус уустук үлэ сорудахтарын эҥкилэ суох толорбута. 1947 сылаахха олунньуга Дьокуускайга кэлбитэ. 

 

Виктор Ильич Башарин 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

       (1921 - 1984)

​

  Учуутал, поэт 1942 сыллаахха Чурапчыттан Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Кылгас болдьохтоох анал үөрэҕи бүтэрээт, фроҥҥа утаарыллыбыта. II Белорусскай фроҥҥа 31-с артиллерийскай дивизиоҥҥа анаммыта. Бааһырбыта, госпитальга эмтэммитэ. Онтон 45-с зенитнэй батальоҥҥа анаммыта. Кэлин 24-с артиллерийскай дивизиоҥҥа сэриилэһэ сылдьан, доруобуйатын туругунан демобилизацияламмыта. 1944 сыл сааһыгар төрөөбүт - үөскээбит Сылаҥын булбута. 
    Виктор Ильич 35 сыл учууталлабыта. Бастакы кинигэтэ 1959 сыллаахха "Быйаҥнаах хочобор" диэн тахсыбыта.  Кэлин "Алаһа дьиэбэр", "Туһа дьоно", "Үрүмэччи", "Бэлэх", "Уот ардах аннынан" диэн хоһооннорун хомуурнньуктара күн сирин сырдыгын көрбүттэрэ.

​

Егор Дмитриевич Доҕордуурап

   Чурапчы Хатылытыттан төрүттээх Егор Дмитриевич үгүс хоһоонноро "Кыым" хаһыакка, "Кыһыл ыллык" сурунаалга бэчээттэнэн тахсыбыттара. 1941 сыллаахха сэриигэ барбыта. Волховскай фроҥҥа тиийэн, снайпердар хамсааһыннарын тэрийээччилэртэн биирдэстэринэн буолбута, элбэх ахсааннаах снайпердары иитэн таһаарбыта. 369-с отдельнай мотострелковай разведдротаҕа командирынан сылдьыбыта. Кыһыл Сулус орденынан, "Бойобуой үтүөлэрин иһин" мэтээлинэн наҕараадаламмыта. 1942 сыллаахха балаҕан ыйын 28 күнүгэр кыргыһыы хонуутугар геройдуу охтубута.

​

Гавриил Дмитриевич уонна 

 

Михаил Прокопьевич Ефимовтар

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

    Аҕа дойду Улуу сэриитигэр убайдыы-бырааттыылар ыҥырыллыбыттара. Кинилэр разведкалыыр ротаҕа телеграфистыы сылдьан, Ильмень күөлгэ өстөөхтүүн хабыр хапсыһыы уот холоругун ортотунан ааспыттара. Дойдуларыгар иккиэн тыыннаах эргиллибиттэрэ.
  Рота комсора, Кыһыл сулус уордьаннаах, балтарыкка тэптэрэн хаамар буолбут, Гавриил Дмитриевич Ефимовы (оччолорго бааһырбыта ситэ оһо илигэ) 1944 сыллаахха чурапчылар "Көрсүһүү" диэн ийэтигэр анаабыт хоһоонугар суруллубут ырыанан эҕэрдэлии көрсүбүттэрэ. Ити аатырбыт хоһооно 1944 сыллаахха "Хотугу Сулус" альманах бастакы нүөмэригэр бэчээттэнэн тахсыбыта. Гавриил Дмитриевич Ефимов кэлин журналист, педагог, публицист быһыытынан биллибитэ. Сэриигэ баран өстөөхтүүн геройдуу кыргыспыт биир дьиэ кэргэн "Ини-бии Илларионовтар" диэн документальнай очерканы суруйан кинигэ таһаартарбыта. 
     Михаил прокопьевич - краевед, педагог, публицист. Сэриигэ барыан инниттэн кэпсээни, хоһоону суруйара. Норуот былыргы номоҕор олоҕуран суруйбут "Өлүк таптала" диэн сэһэнэ бэчээккэ тахсыбыта. 

​

Алексей Афанасьевич Софронов

 Марха нэһилиэгэр Ньурба оройуонугар төрөөбүтэ. Кини хоһоонноро ЫБСЛКС райкомун "Күөх Ньурба" диэн илиинэн суруллар уус-уран сурунаалыгар 1947 сыллаахха тахсыбыттара. Фроҥҥа өстөөҕү кытары эрдээхтик кыргыспытын иһин, Аҕа дойду сэриитин II степеннээх орденынан наҕараадаламмыта. 1944 сыл от ыйын 4 күнүгэр разведкаҕа сылдьан өлбүтэ.

 

Василий Наумович Иванов

  Кини хоһоон, кэпсээн суруйара, драматическай айымньыларга холоноро. Хоһоонноро сэрии кэминээҕи "Кыымҥа" бэчээттэнэллэрэ. Кини туһунан саха биллиилээх суруйааччылара Николай Габышев уонна Савва Тарасов бэртээхэй ахтыылары оҥорбуттара. Сэриигэ хорсуннук сэриилэһэ сылдьан бааһыран, баара-суоҕа 23 сааһыгар госпитальга өлбүтэ. Кини Советскай диэн аатынан историяҕа киирбит бэлиэ кэм дьиҥнээх бэрэстэбиитэлэ этэ. Ол көлүөнэ аҕа дойдуга таптал, патриотизм, доҕорго-табаарыска бэриниилээх буолуу, чиэс, суобас диэн өйдөбүллэри үрдүктүк тутан улааппыта. 1943 сыллаахха "Хотугу Сулус" сурунаал үс нүөмэригэр субуруччу Василий фроҥҥа баран иһэн ыыталаабыт хоһоонноро тахсыбыттара. 

 

Иван Анисимович Сергеев - Тообус

 

(1922-1942)

  1922 сыллаахха Мэҥэ Хаҥалас оройуонугар Чалҕаа нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1939 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педагогическай рабфакка үөрэммитэ. Ити кэмҥэ Тообус Сергеев диэн аатынан "Бэлэм буол", "Эдэр бассабыык" хоһооннорун бэчээттэтэн дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэн эрэрэ. Кини поэзияҕа чахчы дьоҕурдааҕа. 1941 сыл от ыйыгар армияҕа ыҥырыллыбыт. Хайыы-үйэ ахсынньы 11 күнүгэр икки төгүл бааһырбытын туһунан дьонугар суруйбут. Кини 409-с оһуобай батальон саперынан сылдьан, 1942 сыллаахха тохсунньу 27 күнүгэр геройдуу охтубута.
   Бу эдэркээн поэт кимин-тугун, кини дьонугар-сэргэтигэр Аҕа дойду Улуу сэриитин фронтан суруктарын, өйүн-санаатын туругун, народнай суруйааччы Софрон Петрович Данилов "Бичик" издательствотыгар тахсыбыт "Санаам туймуулара" диэн кинигэтигэр  "Тообус" ахтыыны киллэрбититтэн эрэ билэбит. 

 

Василий Ксенофонтович Иванов - Кустуктуурап

 

(1909 - 1943)

   Поэт, учуутал Үөһээ Бүлүү Оруоһу нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1926 - 29 сылларга Н.Г.Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педагогическай техникуму бүтэрбит. 1929 сылтан учууталлабыт. 1933-39 сылларга Бүлүү оройуонун "Колхоз суола" хаһыакка эппиэттиир секретарынан үлэлээбит. Онтон Түбэ начальнай оскуолатыгар учууталлыы барбыт. Кини айар-тэрийэр дьоҕуругар суруйааччылар С.Р. Кулачиков - Эллэй, В.В.Чиряев улаханнык эрэнэлэрин 1933 сыллаахха тохсунньу 27 күнүгэр Саха сиринээҕи сэбиэскэй суруйааччылары тэрийэр бюро аатыттан ыыппыт суруктара кэрэһэлиир. Бу сурукка Кустуктуурап кинигэтин бэлэмнииригэр көрдөһөргө диэн быһаарбыьттарын эппиттэр. Ол эрээри, 1943 сыллаахха Өлүөхүмэ оройуонун военнай комиссариатыгар "Политрук Иванов Василий Ксенофонтович по данным Управления кадров ГлавПУРККА значится в числе пропавших без вести в апреле 1943 года" диэн этиллибит. Онон поэт, учуутал Василий Ксенофонтович кустуктуурап сураҕа суох сүппүттэр ахсааннарыгар киирэ сылдьар.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​
 

​

​

​

​

​

​